ید:
ید یک ماده معدنی است که به صورت طبیعی در بعضی از غذاها وجود دارد، بعضی از مواد غذایی هم با ید غنی میشوند. ید جزئی ضروری از هورمونهای تیروئیدی است، هورمونهای تیروئیدی بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن مانند ساخت پروتئین و فعالیتهای آنزیمی را تنظیم میکنند، همچنین این هورمونها برای رشد سیستم عصبی و استخوانی در جنین و نوزاد نیز ضروری هستند. عملکرد غده تیروئید توسط هورمونی به نام هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) تنظیم میشود که از غده هیپوفیز ترشح میشود. (TSH) برداشت تیروئیدی ید را افزایش داده و ساخت هورمونهای تیروئیدی را تحریک میکند.
همچنین ید باعث تنظیم پاسخهای ایمنی در بدن میشود.
منابع غذایی ید:
مقدار ید موجود در غذاها بسته به میزان ید خاک و آب منطقه بسیار متفاوت است. غذاهای دریایی مانند ماهی ساردین، انواع ماهیهای آب شور و جلبکها بهترین منابع غذایی ید هستند. سایر غذاهای دریایی، محصولات لبنی و تخم مرغ بر حسب ید در دسترس در رژیم غذایی حیوان مقادیر متفاوتی از ید دارند.
شیر مادر و شیر خشک نوزدان نیز حاوی ید هستند و نیاز نوزاد را تا ۶ ماهگی تامین میکنند. میوهها و سبزیجات هم بسته به میزان ید موجود در خاک مقادیر متفاوتی ید دارند.
به دلیل منابع غذایی محدود ید و درنتیجه شیوع کمبود آن، برنامههای یددار کردن نمک خوراکی در بسیاری از کشورها از جمله ایران انجام میشود که توانسته شیوع کمبود ید را در بسیاری از کشورها کاهش دهد. بهترین راه دریافت کافی ید، استفاده از نمک یددار در تهیه غذاهاست. از آنجایی که مواجهه با حرارت باعث ازبین رفتن ید میشود، بهتر است نمک غذا را در لحظات آخر طبخ اضافه کنید.
نمک دریا نیز به طور طبیعی مقادیر متفاوتی ید دارد که فقط در حدود یک دهم سطح نمک یددار است و به دلیل آلودگیهای احتمالی جایگزین مناسبی برای نمک تصفیه شده نیست.
کمبود:
حدود ۲ میلیارد نفر در سراسر جهان = در جوامع کمتر توسعه یافته زندگی میکنند و رژیم غذایی آنها فاقد مواد غذایی دریایی است، به همین دلیل این افراد در خطر کمبود ید قرار دارند. در نبود ید کافی میزان هورمونهای تیروئیدی کاهش مییابد، درنتیجه غده تیروئید تلاش بیشتری برای ساخت هورمونهای تیروئیدی میکند، اما به دلیل در دسترس نبودن ید این تلاشها بینتیجه بوده و این سیکل معیوب ادامه پیدا میکند، تا جاییکه غده تیروئید از حد معمول بزرگتر میشود، بزرگ شدن غده تیروئید گواتر نام دارد. گواتر در کمبود شدید ید دیده میشود.
کمبود ید در کودکان با ضعف شناختی همراه است، به همین دلیل مصرف نمک یددار در اواخر سه ماهه دوم باید مورد تشویق قرار گیرد. کمبود شدید ید در دوران جنینی و نوزادی به بروز کرتینیسم در شیرخوار منجر میشود، کرتینیسم با عقب ماندگیهای ذهنی ، فلج دوطرفه، فلج دستها و پاها، کری و لالی، اختلال تکلم، کشیدن پاها بر زمین در هنگام راه رافتن،کوتاهی قد و کمکاری تیروئید همراه است. همچنین کمبود ید خطر سقط جنین را در زنان باردار افزایش میدهد.
منابع:
Krause’s Food & the Nutrition Care Process
https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-HealthProfessional/