سویا حاوی ترکیباتی به نام ایزوفلاوون است. ایزوفلاوونها زیر مجموعه ترکیباتی گیاهی به نام فیتواستروژنها هستند که همانند استروژنهای ضعیف شده در بدن عمل میکنند و به همان رسپتورهای استروژن متصل میشوند، درنتیجه اثرات این هورمون را در بدن تقلید میکنند. بههمین دلیل سویا باعث کاهش گرگرفتگی و دیگر علائم یائسگی در زنان میشود، هرچند این محصولات آهستهتر از هورموندرمانی تاثیرات خود را نشان میدهند و حداقل چندین هفته زمان میبرد تا محصولات سویا به حداکثر کارایی خود برسند. اما بزرگترین مزیت سویا نسبت به هورموندرمانی این است که نه تنها خطری برای سلامتی ندارد بلکه مفید هم هست. اصلیترین ایزوفلاوونهای سویا جنیستئین و دایدزئین نام دارند.
در سال ۲۰۱۲ و ۲۰۱۵ یافتههای چندین مطالعه بر روی اثرات مکملهای حاوی ایزوفلاوونهای سویا بر عوارض یائسگی بررسی شدند. نتایج این دو مطالعه نشان میدهد که مکملهای حاوی ایزوفلاوونهای سویا میتوانند شدت گرگرفتگی را در مقایسه با دارونما بهترتیب تا بیش از ۲۶% و ۱۱% کاهش دهند.
دیگر فواید سویا:
سویا فواید دیگری نیز برای سلامتی دارد چرا که حاوی مجموعهای از مواد مغذی مفید است. سویا اسیدهای چرب اشباع و کالری کمی دارد در حالیکه سرشار از فیبر، پروتئین، اسیدهای چرب امگا ۳ و آنتی اکسیدانها میباشد.
سویا به کاهش خطر بیماریهای قلبی کمک میکند.
بیماریهای قلبی عروقی یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در کشورهای غربی و در حال توسعه هستند. از سال ۱۹۹۹ زمانی که سازمان غذا و داروی امریکا اعلام کرد که مصرف ۲۵ گرم سویا در روز در کنار یک رژیم غذایی با چربیهای اشباع کم، خطر بروز بیماریهای قلبی عروقی را کاهش میدهد، غذاهای برپایه سویا توجه زیادی را به خود جلب کردهاند.
مصرف چندینبار در هفته از غذاهای سرشار از سویا بهجای پروتئینهای حیوانی مانند گوشت که سرشار از اسیدهای چرب اشباع هستند اثرات مثبتی بر سلامت قلب دارد. چرا که کاهش مصرف اسیدهای چرب اشباع و کلسترول خطر بیماریهای قلبی را کاهش میدهد (با شروع یائسگی ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی افزایش مییابد.)
مطالعاتی که ارتباط رژیمهای بر پایه سویا با چربی خون را سنجیدهاند نشان میدهند که مصرف سویا بهطور قابل توجهی کلسترول تام،LDL کلسترول و سطح تریگلیسرید را کاهش و HDL خون را نیز افزایش دهد.
سویا استخوانها را تقویت میکند.
استروژنها نقش مهمی در تقویت استخوانها دارند. بههمین دلیل بعد از یائسگی، با کاهش سطح استروژن خون خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش مییابد. پوکی استخوان یک بیماری اسکلتی شایع در سراسر جهان است که در آن چگالی و کیفیت توده استخوانی کاهش مییابد. این بیماری را به اصطلاح “دزد خاموش” مینامند، چون در ابتدا دردناک نیست و معمولا با اولین شکستگی تشخیص داده میشود.
پوکی استخوان حدودا ۳۰% زنان یائسه و ۸% مردان بالای ۵۰ سال را تحت تاثیر قرار میدهد. در زنان علت اصلی ابتلا به این بیماری یائسگی است که در آن بهصورت ناگهانی سطح استروژن خون افت میکند. به این ترتیب که به مرور میزان از دستدهی توده استخوانی بیشتر از ساخت آن میشود. بعضی مطالعات نشان میدهند که سویا میتواند برای حفظ سلامت استخوانها در افراد مبتلا به استئوپروز مفید باشد و به پیشگیری از پوکی استخوان کمک کند. ایزوفلاوونهای سویا میتوانند از فعالیت استئوکلاستها (سلولهایی که باعث از دست رفتن توده استخوانی میشوند) جلوگیری کرده و از طرفی فعالیت استئوبلاستها (سلولهایی که باعث تشکیل استخوان میشوند) را تحریک میکند.
سویا و پیشگیری از برخی سرطانها:
سرطان پستان:
سرطان در حال حاضر بزرگترین مشکل بهداشتی در سراسر جهان است. علیرغم پیشرفتی که در سالهای اخیر ایجاد شده همچنان میزان بروز و مرگ ناشی از سرطان در جهان بالاست. در این بین سرطان پستان یکی از شایعترین سرطانها در میان زنان است. مطالعات اپیدمیولوژیک در کشورهای آسیایی که رژیمشان سرشار از سویا است نشان میدهد سویا میتواند اثرات پیشگیرانهای بر سرطانهای وابسته به هورمون از جمله سرطان پستان داشته باشد. یک متاآنالیز نیز نتیجه گرفته است که ارتباطی منفی بین مصرف ایزوفلاوونهای سویا و خطر ابتلا به سرطان پستان در زنان آسیایی قبل و بعد از یائسگی وجود دارد. چندین مطالعه دیگر نیز نشان دادند که مصرف سویا از کودکی خطر پیشرفت سرطان پستان را در آینده میکاهد.
البته ممکن است اثر سویا در زنانی که در حال حاضر و یا در گذشته سابقه ابتلا به سرطانهای وابسته به هورمون را داشتهاند معکوس باشد، بههمین دلیل این افراد باید در رابطه با مصرف مقادیر بالاتر سویا با پزشک خود مشورت کنند.
سرطان پروستات:
سرطان پروستات نیز دومین سرطان رایج در میان مردان است. بروز این سرطان در میان نژادها و کشورهای مختلف متفاوت است. تحقیقات نشان میدهد میزان بروز سرطان پروستات در کشورهای آسیایی، جاییکه رژیم غذایی سرشار از سویا است از سایر کشورها پایینتر است. بهعبارت دیگر بین مصرف سویا و خطر بروز سرطان پروستات یک رابطه معکوس وجود دارد. ایزوفلاوونهای سویا بهویژه جنیستئین باعث کاهش خطر بروز سرطان پروستات میشود. مطالعهای دیگر نشان داده که غلظت بالای جنیستئین در خون با کاهش ۷۰ درصدی سرطان پروستات در جمعیت چینی و ژاپنی همراه است.
اثرات ضد دیابتیک سویا:
افزایش مصرف ایزوفلاوونهای سویا در رژیم غذایی ارتباط مثبتی با کاهش بروز دیابت و افزایش حساسیت به انسولین دارد. اگرچه مطالعات متعددی کاربرد ضد دیابتیک ایزوفلاونهای سویا و عصاره سویا را ثابت کردهاند هنوز مکانیسم آن مشخص نیست. در یک مطالعه بالینی اثر مکمل حاوی پروتئین سویا بر دیابت نوع ۲ در زنان یائسه بررسی شد. نتایج این مطالعه نشان داد که فیتواستروژنهای سویا در کوتاه مدت، مقاومت به انسولین را کاهش داده و کنترل گلایسمیک را در این زنان بهبود میبخشد. هنوز مشخص نیست این بهبود تا چه مدت زمان ماندگاری دارد.
عملکرد ایزوفلاوونهای سویا در بدن تسکین عوارض یائسگی، کاهش خطر بیماریهای قلبی-عروقی، تقویت استخوانها و جلوگیری از پوکی استخوان، کمک به پیشگیری از بروز سرطان
سویا و تسکین عوارض یائسگی:
با شروع یائسگی، بدن تولید هورمونهای استروژن و آزادسازی ماهیانه تخمکها را متوقف میکند. افت استروژن در بدن علائمی از جمله گرگرفتگی، تعریق شبانه، نوسانات خلقی، فقدان تمرکز، خستگی، خشکی واژن و اختلالات خواب را ایجاد میکند.
هورمون درمانی یکی از راههای تسکین این علائم است. در این روش دریافت هورمون استروژن با عوارض ناشی از افت طبیعی آن در بدن مقابله میکند. علیرغم اثربخشی بالا، این روش معمولا خطراتی بههمراه دارد. مصرف استروژن بهویژه در بلند مدت خطر ایجاد لختههای خونی، سکته مغزی، بیماریهای قلبی عروقی، سرطان پستان و دهانه رحم را افزایش میدهد. بههمین دلیل درمان با استروژن گزینه مناسبی برای زنان مستعد این بیماریها نیست. در عوض بعضی جایگزینهای طبیعی مانند سویا وجود دارد که در زنان قبل و بعد از دوران یائسگی توصیه میشود و میتوانند علائم یائسگی را تسکین دهند، چرا که سویا حاوی ترکیباتی به نام ایزوفلاون است و اثراتی مشابه هورمون استروژن دارد.
منابع غذایی سویا:
سویا در غذاهایی مانند لوبیای سویا، آرد سویا، آجیل سویا، شیر سویا، توفو و همچنین مکملهای غذایی فراوان است. البته هنوز مشخص نیست که آیا مصرف غذاهای حاوی سویا نیز به کاهش علائم یائسگی کمک میکند یا تنها مصرف سویا در دوزهای بالاتر و بهصورت مکمل برای یائسگی مفید است، اما محققان میگویند زنان آسیایی که سویا بخشی از رژیم غذایی غالب آنهاست گرگرفتگیهای کمتری را نسبت به زنان آمریکایی تجربه میکنند. بهعلاوه سویا در جوامع آسیایی اثربخشی بالاتری دارد. بیش از نیمی از زنان آسیایی، مقادیر بیشتری از فرم فعال ایزوفلاوونهای سویا که ایکول نام دارد را تولید میکنند، درحالیکه کمتر از یک سوم زنان آمریکایی قادر به تولید ایکول هستند.
منابع:
https://www.healthline.com/health/soy-for-menopause
https://www.mayoclinicproceedings.org/article/S0025-6196(11)64975-6/abstract
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6683102/