با شروع یائسگی، بدن تولید هورمونهای استروژن و آزادسازی ماهیانه تخمکها را متوقف میکند. افت استروژن در بدن علائمی از جمله گرگرفتگی، تعریق شبانه، نوسانات خلقی، فقدان تمرکز، خستگی، خشکی واژن و اختلالات خواب را ایجاد میکند.
هورمون درمانی یکی از راههای تسکین این علائم است. در این روش دریافت هورمون استروژن با عوارض ناشی از افت طبیعی آن در بدن مقابله میکند. علیرغم اثربخشی بالا، این روش معمولا خطراتی بههمراه دارد. مصرف استروژن بهویژه در بلند مدت خطر ایجاد لختههای خونی، سکته مغزی، بیماریهای قلبی عروقی، سرطان پستان و دهانه رحم را افزایش میدهد. بههمین دلیل درمان با استروژن گزینه مناسبی برای زنان مستعد این بیماریها نیست. در عوض بعضی جایگزینهای طبیعی مانند سویا وجود دارد که در زنان قبل و بعد از دوران یائسگی توصیه میشود و میتواند علائم یائسگی را تسکین دهد، چرا که سویا حاوی ترکیباتی به نام ایزوفلاون است و اثراتی مشابه هورمون استروژن دارد.
ایزوفلاونها؛ ترکیبات موثره اصلی در سویا
سویا حاوی ترکیباتی به نام ایزوفلاوون است. ایزوفلاوونها زیر مجموعه ترکیباتی گیاهی به نام فیتواستروژنها هستند که همانند استروژنهای ضعیف شده در بدن عمل میکنند و به همان رسپتورهای استروژن متصل میشوند، درنتیجه اثرات این هورمون را در بدن تقلید میکنند. بههمین دلیل سویا باعث کاهش گرگرفتگی و دیگر علائم یائسگی در زنان میشود، هرچند این محصولات آهستهتر از هورموندرمانی تاثیرات خود را نشان میدهند و حداقل چندین هفته زمان میبرد تا محصولات سویا به حداکثر کارایی خود برسند. اما بزرگترین مزیت سویا نسبت به هورموندرمانی این است که نه تنها خطری برای سلامتی ندارد بلکه مفید هم هست. اصلیترین ایزوفلاوونهای سویا جنیستئین و دایدزئین نام دارند.
در دو متاآنالیز در سالهای ۲۰۱۲ و ۲۰۱۵ یافتههای چندین مطالعه بر روی اثرات مکملهای حاوی ایزوفلاوونهای سویا بر عوارض یائسگی بررسی شدند. نتایج این دو مطالعه نشان میدهد که مکملهای حاوی ایزوفلاوونهای سویا میتوانند شدت گرگرفتگی را در مقایسه با دارونما بهترتیب تا بیش از ۲۶% و ۱۱% کاهش دهند.
سویا حاوی مجموعهای از مواد مغذی مفید از جمله فیبر، پروتئین، اسیدهای چرب امگا ۳ و آنتی اکسیدانها است، در حالیکه اسیدهای چرب اشباع و کالری کمی دارد. از دیگر فواید سویا شامل موارد زیر است:
تقویت استخوانها: استروژنها نقش مهمی در تقویت استخوانها دارند. بههمین دلیل بعد از یائسگی، با کاهش سطح استروژن خون خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش مییابد. ایزوفلاوونهای سویا میتوانند از فعالیت استئوکلاستها (سلولهایی که باعث از دست رفتن توده استخوانی میشوند) جلوگیری کرده و از طرفی فعالیت استئوبلاستها (سلولهایی که باعث تشکیل استخوان میشوند) را تحریک میکند. بههمین دلیل سویا برای حفظ سلامت استخوانها در افراد مبتلا به استئوپروز مفید بوده و به پیشگیری از پوکی استخوان کمک میکند.
کاهش خطر بیماریهای قلبی: مصرف سویا بهطور قابل توجهی کلسترول تام،LDL کلسترول و سطح تریگلیسرید را کاهش و HDL خون را نیز افزایش دهد. به این ترتیب سویا برای حفظ سلامت قلب مفید است.
سویا و پیشگری از برخی سرطانها: سویا میتواند اثرات پیشگیرانهای بر سرطانهای وابسته به هورمون از جمله سرطان پستان در زنان و سرطان پروستات در مردان داشته باشد. البته ممکن است اثر سویا در زنانی که در حال حاضر و یا در گذشته سابقه ابتلا به سرطانهای وابسته به هورمون را داشتهاند معکوس باشد، بههمین دلیل این افراد باید در رابطه با مصرف مقادیر بالاتر سویا با پزشک خود مشورت کنند.